Билиҥҥи кэмҥэ Саха уустара Болгуо таастан тимири уҺаарыынан дьарыктанар буолан эрэллэр. Историктар үөрэтиилэринэн, Археологическай булумньуларга да көстөрүнэн саха омук былыр бэйэтин болгуо тааҺыттан тимири уҺааран, быҺах, батыйа, батас, анньыы, онтон да атын тэриллэри оҥосторо биллэр. Бэс ыйын 24-25 күннэригэр Өлтөх нэҺилиэгин Бэйдиҥэ бөҺүөлэгэр олохтоох бэйэбит саха уустара Мэҥэ Хаҥаластан уонна Уус Алдантан кэлэн Бүлүүттэн а5алыллыбыт Болгуо таастан тимир уҺаарыытын олохтоотулар. Тимири уҺаарыы кэлиҥҥи кэмҥэ Бэйдиҥэ сиригэр ыытылла илик, ол эрэн былыр Өлтөх да сиригэр норуокка биллэр тимир уустара олорон ааспыттара, норуот номо5ор иҥпит, онон бу 21 үйэ5э аан бастакы уҺаарыы буолара саарба5а суох.
Бастакы күн таастары астааҺын ыытылынна, ол курдук кутаа уокка тааҺы кытарда сылытан баран сойутан, бытархай таас буолуор диэри үлтүрүтүү олохтонно, манна бэйэбит олохтоох уолаттарбыт эмиэ кыттыыны ыллылар. Ону кытта уҺаарар оҺо5у бэлэмнээҺин, күөттүүр тэрили тэринии ыытылынна.
Бэйдиҥэ5э тимири уҺаарыыга аналлаах сир баар буолла.
Иккис күн хара сарсыардаттан 5 чаастан оҺо5у оттон, чох кута-кута, 20 киилэ үлтүрүтүллүбүт таастан күнүс 4 чааска диэри кутан уулларыы олохтонно. Ону тэҥэ быҺах охсуутугар маастар кылаас көрдөрдүлэр. Ким ба5алаах тимир охсуутугар туттуллар тээбириннэри тутан-хабан көрдө, быҺах да охсорго ходонно. Маастардар бэйэлэрэ оҥорбут оҥоьуктарын быыстапката тэлгэннэ.
Одохтоох бэйэбит маастарбыт Дмитрий Андросов техникалара киирэн биир ураты көстүүнү олохтоотулар, өссө сорох оҥорбут технкалара дьоҥҥо туҺа5а сылдьара, сорохторо хаартыска5а баалларын көрдөрдө, сыллата ахсын чочуйан, тупсаран оҥорбут Катюша макета быйыл эмиэ кыттыыны ылбыта, аны өссө да Кыайыыга сыҺыаннаах араас техникалары оҥророн кердөрөр ба5алаа5ын туҺунан кэпсээтэ. Олохтоох иистэнньэҥнэр ааттарыттан саамай саастаахтара, Анна Ивановна аыстапкаттан эмиэ маппата, ол курдук выстапка5а кыттар ба5аттан төҺө да тымныы халлаан диэбэккэ, кэлиэхтээх болдьоммут күнүгэр кэлэн кыттан, бэйэтин оҥоҺуктарын көрдөрдө, кэпсээтэ.
Дьэ аны тимири уҺаарыы барыта син үөрэтиллэн, болдьох кэмнээх буолар эбит, бу бачча кэминэн муҥутаан 1200 кыраадыҺы куоҺарыыта, оҺохпутун арыйан, уулла5аҺын сүүрдэн, таастарбытын орон бэйэ-бэйэ5э холбуу ньыҺыйан, чыыстай тимири ылыы олохтонно. 20 киилэ үлтүркэй таастан, 4 киилэттэн тахсан тимир кэллэ диэн бэлиэтэннэ.
Бу аата үчүгэй көрдөрүүлэр ахсааннарыгар киирсэр эбит. Онон икки күннээх сыра-сылба таах хаалбата, түмүккэ кыттыыны ылбыт маастардарбытыгар Махтал суруктарбытын туттардыбыт. Маннык сэдэх идэни өссө да өрө тутан, кэмиттэн кэмигэр көрсөн уустар түҺүлгэлэрин сөбүгэр со5ус бэлиэтиэххэ, өбүгэбит мындыр толкуйун кэнэ5эски кэнчээригэ бэлэх уунуох.
Сонуннарга анаан Өлтөх одохтоох прессата.
